صادرات خودرو در ایران؛ بررسی روند و چالش‌ها
صادرات خودرو و قطعات، یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی توانمندی صنعت خودروسازی هر کشور است. در ایران اما، این بخش همچنان با مشکلات متعددی مواجه بوده و نتوانسته سهمی قابل توجه در بازارهای جهانی کسب کند. بررسی آمارهای صادراتی از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که بازارهای هدف ایران ثبات نداشته و میزان صادرات خودرو به‌شدت محدود بوده است.
وضعیت صادرات خودرو بین سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، خودروهای سواری اصلی‌ترین بخش صادرات ایران را تشکیل می‌دهند. با این حال، تعداد خودروهای صادرشده در سال‌های اخیر به چند هزار دستگاه هم نرسیده است.
از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ نیز نوسانات شدید در بازارهای صادراتی دیده می‌شود؛ موضوعی که نشان می‌دهد صنعت خودروسازی ایران همچنان ماهیت صادرات‌محور ندارد. این وضعیت اگر ادامه یابد، با توجه به برنامه هفتم توسعه و هدف‌گذاری تولید سه میلیون دستگاه خودرو، خودروسازان با مازاد عرضه و زیان‌های سنگین مواجه خواهند شد.
چرا صادرات خودرو ایران محدود است؟
دلایل اصلی ناکامی صادرات خودرو را می‌توان در چند بخش خلاصه کرد:
تحریم‌های بین‌المللی: محدودیت‌های بانکی و تجاری مانع حضور پایدار در بازارهای خارجی شده‌اند.
نبود محصولات رقابت‌پذیر: بسیاری از خودروهای تولید داخل توانایی رقابت از نظر کیفیت و قیمت را در بازار جهانی ندارند.
بی‌ثباتی بازارهای منطقه‌ای: کشورهایی مثل عراق و سوریه که مقصد اصلی صادرات بودند، به دلیل بحران‌های سیاسی و اقتصادی بازار مطمئنی محسوب نمی‌شوند.
فقدان برنامه‌ریزی راهبردی: نبود استراتژی بلندمدت برای توسعه صادرات، مسیر پیشرفت را مسدود کرده است.
صادرات قطعات خودرو؛ پایدارتر از خودرو کامل
برخلاف خودرو کامل، صادرات قطعات خودرو در سال‌های اخیر وضعیت بهتری داشته است. بخش بزرگی از صادرات به لوازم یدکی، اجزا و قطعات بدنه مربوط می‌شود.
قطعات بدنه: بیشتر از طریق سایت‌های تولیدی در کشورهایی مثل عراق و سوریه صادر می‌شدند. اما به‌دلیل تحریم‌ها و مشکلات سیاسی، حجم صادرات آن از سال ۱۳۹۷ تاکنون به کمتر از یک‌سوم کاهش یافته است.
اجزا و قطعات یدکی: برخلاف بدنه، این بخش کاهش شدیدی نداشته است. حتی با ایجاد بازارهای جدید در روسیه (در پی جنگ اوکراین) صادرات قطعات پایدارتر مانده است.
رابطه مستقیم صادرات خودرو و قطعات
میان صادرات خودرو و قطعات رابطه‌ای مستقیم وجود دارد:
اگر صادرات خودرو کاهش یابد، بازار لوازم یدکی نیز کوچک می‌شود.
قطعه‌سازان بدون صادرات خودرو توان رقابت پایدار در سطح جهانی نخواهند داشت.
به همین دلیل، تحقق اهداف صادراتی در برنامه هفتم توسعه تنها زمانی ممکن است که صادرات خودرو و قطعات همزمان دنبال شود.
آینده صادرات خودرو ایران؛ فرصت یا تهدید؟
صنعت خودرو ایران اکنون در نقطه‌ای حساس قرار دارد.
اگر تولید افزایش یابد اما صادرات توسعه پیدا نکند، بازار داخلی کشش مصرف نخواهد داشت و مازاد عرضه زیان سنگینی به خودروسازان تحمیل می‌کند.
در مقابل، اگر برنامه‌ای هدفمند برای ارتقای کیفیت، کاهش هزینه‌ها و حضور در بازارهای جدید تدوین شود، صادرات می‌تواند به فرصتی بزرگ برای توسعه این صنعت تبدیل شود.
جمع‌بندی
صادرات خودرو ایران طی هشت سال گذشته نه‌تنها رشد نکرده، بلکه به دلیل مشکلات داخلی و خارجی با کاهش قابل توجهی روبه‌رو بوده است. در مقابل، صادرات قطعات یدکی توانسته بخشی از بازار را حفظ کند و حتی در برخی کشورها توسعه یابد.
برای موفقیت در آینده، سیاست‌گذاران و خودروسازان باید با تمرکز بر کیفیت، رقابت‌پذیری و تنوع بازارهای هدف مسیر صادرات را تقویت کنند. در غیر این صورت، تولید انبوه بدون صادرات، تهدیدی جدی برای صنعت خودرو خواهد بود.
منبع : خبرگزاری مهر